Nowy obowiązek wynika z ubiegłorocznej nowelizacji Ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym, która od 15 lutego zmieni nazwę, bo dodano do niej sformułowanie „i ochronie małoletnich”. No właśnie, daty… Wyjaśnijmy, w jakich terminach należy wdrożyć Standardy, bo w praktyce budzi to wątpliwości.

• Od 15 lutego 2024 r. – należy zacząć wdrażać Standardy Ochrony Małoletnich we właściwych podmiotach. Można było zrobić to już wcześniej, ale dopiero od tego dnia organy nadzoru mają prawo dopytywać o to, jak postępują prace nad opracowaniem procedur;
• Od 15 sierpnia 2024 r. – organy nadzorcze mogą nakładać kary, jeśli placówki nie będą miały wypracowanych Standardów.

STYK PRZEPISÓW O SEKTORZE KULTURY Z POLITYKĄ SPOŁECZNĄ

Zaznaczmy od razu, że omawiane zmiany, w tym Standardy, nie dotyczą zabezpieczenia małoletnich wyłącznie przed przestępstwami i przemocą o charakterze seksualnym. Dotyczą ochrony przed przemocą każdego rodzaju – czyli także fizyczną, psychiczną, ekonomiczną, internetową i przed zaniedbywaniem ze strony rodziców. Zastanawia więc, dlaczego prawodawca zdecydowała się „dodać” tą tematykę i obszerny pakiet przepisów właśnie do ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Bardziej właściwe wydaje się znowelizowanie w tym kierunku Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej lub uchwalenie osobnej ustawy, która kompleksowo regulowałaby temat ochrony dzieci przed zagrożeniami współczesnego świata. A tych nie brakuje, jak pokazała to choćby niedawna afera z topowymi yuotuberami.

Nawiasem mówiąc, angażowanie pracowników sektora kultury i nauki do pracy w gminnych jednostkach przeciwdziałających przemocy i uzależnieniom to temat godny osobnego artykułu. Napiszcie, czy chcielibyście przeczytać takie opracowanie o zespołach interdyscyplinarnych i komisjach rozwiązywania problemów alkoholowych.

Tymczasem w omawianej nowelizacji z lipca 2023 r. jeszcze mocniej rzuca się w oczy to, że nie wymieniono wprost, które podmioty mają obowiązek wprowadzić i stosować Standardy Ochrony Małoletnich… Spróbujmy to więc ustalić.

STANDARDY OCHRONY MAŁOLETNICH – KTO JEST ZOBOWIĄZANY JE PRZYJĄĆ

Przepisy określają krąg zobowiązanych podmiotów w sposób opisowy (rodzajowy). Podstawowe znaczenie w tym zakresie ma poniższy przepis. Dla ułatwienia podkreślono w nim interesujące nas fragmenty:

Najpierw zajmijmy się instytucjami kultury. Tak samorządowe, jak i państwowe, to jak najbardziej jednostki zajmujące się „działalnością artystyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni”.

Jednak nie każda instytucja kultury ma obowiązek przyjąć Standardy Ochrony Małoletnich. Dotyczy to tylko tych placówek, które pracują z dziećmi i młodzieżą poniżej 18 r. ż., czyli w praktyce… zdecydowanej większości. Nie ma przy tym znaczenia, czy w danej placówce przeważają liczebnie dorośli kursanci.

Można wyobrazić sobie np. muzea, galerie sztuki czy ośrodki badań i dokumentacji, których oferta w ogóle nie jest skierowana do najmłodszych. To samo dotyczy szczególnego rodzaju instytucji kultury w formie „instytucji artystycznej” (art. 11 ust. 2 Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej).

Instytucjami artystycznymi są instytucje kultury powołane do prowadzenia działalności artystycznej w dziedzinie teatru, muzyki, tańca, z udziałem twórców i wykonawców, w szczególności: teatry, filharmonie, opery, operetki, orkiestry symfoniczne i kameralne, zespoły pieśni i tańca oraz zespoły chóralne. Te z wymienionych „instytucji artystycznych”, które nie pracują z dziećmi, nie mają obowiązku wprowadzić Standardów.

STANDARDY OCHRONY MAŁOLETNICH – KTO MUSI PRZESTRZEGAĆ

Standardy powinny być znane i stosowane nie tylko przez personel instytucji zatrudniony na etacie, ale również osoby współpracujące w oparciu o umowę cywilnoprawną, działalność nierejestrowaną, wolontariuszy, stażystów, praktykantów oraz… rodziców i rówieśników podopiecznych.

Jednym z obowiązkowych elementów każdych Standardów są „zasady przygotowania personelu do stosowania standardów oraz sposób dokumentowania tej czynności”. W praktyce – jak widać po lekturze pierwszych publikowanych w Internecie Standardów – oznacza to odbieranie od członków kadry stosownego oświadczenia na piśmie o zapoznaniu się z treścią Standardów i zobowiązaniem do ich przestrzegania.

Dzięki Standardom władze danej placówki mają mieć gotowy scenariusz tego, jak postąpić krok po kroku w sytuacjach krzywdzenia dziecka. Mają do tego posłużyć składniki, które wskazano w ustawie jako obowiązkowe.

STANDARDY OCHRONY MAŁOLETNICH – CO MUSZĄ ZAWIERAĆ

Zanim podam elementy obligatoryjne dla wszystkich Standardów (niestety, prawniczym językiem wprost z ustawy), zapraszam do współpracy. Mogę sporządzić lub zaktualizować dokument Standardów w Waszej instytucji, a także wytłumaczyć wszystkie pozostałe zmiany z nowelizacji krok po kroku językiem bardziej przystępnym niż ten z ustawy 😊

Druga dobra wiadomość jest taka, że jedyne, co z poniższego katalogu nie dotyczy instytucji kultury, to punkt 3) o wyznaczeniu osoby odpowiedzialnej za wszczynanie procedury „Niebieskie Karty”. Instytucje kultury nie są bowiem do tego uprawnione w myśl Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej.

W Standardach, w sposób dostosowany do charakteru i rodzaju placówki lub działalności, określa się w szczególności:

1. zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich;
2. zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego;
3. procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które posiadają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury „Niebieskie Karty”;
4. zasady przeglądu i aktualizacji standardów;
5. zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki lub organizatora do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności;
6. zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów do zaznajomienia się z nimi i ich stosowania;
7. osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia;
8. sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego.

W Standardach należy określić także:

1. wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi, a w szczególności zachowania niedozwolone;
2. zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do sieci Internet;
3. procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet oraz utrwalonymi w innej formie;
4. zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzenia.

W Standardach uwzględnia się ponadto sytuację dzieci niepełnosprawnych oraz dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

STANDARDY OCHRONY MAŁOLETNICH – AKTUALIZACJA

Standardy nie mogą stać się kolejnym dokumentem, który należy tylko raz „odhaczyć”. Aby zapobiec takiemu podejściu, prawodawca wprowadził obowiązek aktualizowania Standardów co najmniej raz na dwa lata. Trzeba więc najlepiej na bieżąco dokonywać oceny tego dokumentu, aby zapewnić jego dostosowanie do aktualnych potrzeb oraz zgodności z obowiązującymi przepisami. Wnioski z przeprowadzonej oceny należy pisemnie udokumentować.

Warto w tym celu zasięgnąć opinii pracowników, współpracowników, rodziców i samych dzieci. Służą temu badania ankietowe, wywiady pogłębione, wspólne szkolenia, zebrania czy seminaria.

SAMORZĄD SKONTROLUJE

Kontrolę realizacji nowego obowiązku wykonują: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta oraz marszałek województwa Do wykonywania funkcji kontrolnych mogą oni upoważnić pracowników podległych im urzędów marszałkowskich, powiatowych, miejskich lub gminnych lub funkcjonariuszy straży gminnych.

W razie stwierdzenia naruszenia wykonywania obowiązków, powinni ono niezwłocznie powiadomić o tym policję lub prokuraturę. Między innymi za brak Standardów w placówce grozi odpowiedzialność karna.

KARY ZA BRAK STANDARDÓW

Zgodnie z art. 23b. dodanym do Ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym: „Kto, będąc obowiązanym do wprowadzenia standardów ochrony małoletnich nie wykonuje tego obowiązku, podlega karze grzywny do 250 zł albo karze nagany”.

Natomiast „W razie ponownego stwierdzenia niewykonania obowiązku wprowadzenia standardów ochrony małoletnich, sprawca, podlega karze grzywny nie niższej niż 1. 000 zł. ”. W razie ukarania za to wykroczenie sąd orzeka środek karny w postaci świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Wysokość tego świadczenia nie może przekroczyć 10. 000 zł.

CZY UCZELNIE MUSZĄ STOSOWAĆ STANDARDY OCHRONY MAŁOLETNICH – TO ZALEŻY…

W 2022 r. media obiegła informacja o najmłodszym studencie w Polsce czyli 14 letnim Kamilu Wrońskim, który dostał się na kierunek mechatronika na Politechnice Lubelskiej.

Czy zatem uczelnie – tak jak szkoły – również mają obowiązek opracować i wdrożyć własne Standardy Ochrony Małoletnich, aby chronić kandydatów na studia i studentów poniżej 18 r. ż. ? W przepisach ustawy brakuje jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie… Z jednej strony kształcenie na uczelniach podejmują przecież też osoby poniżej 18 lat. Rzadko, bo rzadko, ale zdarza się. Gdy byłem „początkującym partyzantem”, pracowałem w dziale rekrutacji na studia pewnej dużej uczelni i nierzadko miałem do czynienia z ukraińskimi kandydatami. W tym kraju (i w wielu innych) szkołę średnią kończy się o rok wcześniej niż w Polsce, więc ci kandydaci przychodzili często z rodzicami.

Z drugiej strony uczelnie nie stanowią części systemu oświaty, tylko osobnego systemu szkolnictwa wyższego, a ich główny przedmiot działalności nie dotyczy tego, o czym mowa w przywołanym art. 22b ustawy, czyli działalności „oświatowej”, „resocjalizacyjnej”, „religijnej” czy „rekreacyjnej”. Niemniej, można uznać, że uczelnie artystyczne to podmioty zajmujące się działalnością artystyczną, a medyczne medyczną – w rozumieniu art. 22b. Wszystkie uczelnie poniekąd prowadzą także „działalność związaną z rozwijaniem zainteresowań” (np. w formie kół naukowych, klubów hobbystycznych). Co więcej, w ustawie o szkolnictwie wyższym i nauce wskazano jako jedno z podstawowych zadań uczelni: „wychowywanie studentów w poczuciu odpowiedzialności za państwo polskie, tradycję narodową, umacnianie zasad demokracji i poszanowanie praw człowieka”.

Trzeba też zauważyć, że niepełnoletni student, choć nawet wysoce utalentowany i inteligentny, nie staje się automatycznie odporny w momencie immatrykulacji na wszelkie zagrożenia przemocą.

Biorąc pod uwagę cel omawianej nowelizacji, skłaniam się do przekonania, że również uczelnie powinny wdrożyć Standardy Ochrony Małoletnich z myślą o ochronie swoich niepełnoletnich kandydatów i studentów.

Z pewnością Standardy powinny zostać opracowane dla tworzonych przez uczelnie takich jednostek, jak np. :

• przedszkole,
• szkoła podstawowa,
• szkoła średnia,
• tzw. uniwersytet dziecięcy,
• tzw. „zakładowy żłobek i klub dziecięcy”, z którego może korzystać dziecko pracownika uczelni, studenta lub doktoranta.

Oczywiste jest też, że studenci odbywający praktyki zawodowe w placówce, która przyjęła Standardy, sami będą zobowiązani do ich przestrzegania w kontakcie z dziećmi (np. studenci pedagogiki w szkołach, studenci medycyny w przychodniach i szpitalach, studenci animacji kultury w domach kultury).

Zakończmy tym pozytywnym wątkiem, który łączy nam oba opisane w tym artykule środowiska – sektora kultury oraz nauki.

Podstawa prawna:

1. Art. 7, 10 Ustawy dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2023, poz. 1606).
2. Art. 2 pkt 5 i 10 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 900 ze zm. ).
3. Art. 7, 11 ust. 1 pkt 7, 144 ust. 5 Ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 742 ze zm. ).

Mariusz Kusion