Zmiany w zakresie zawierania umów prawnoautorskich poszły w 3 kierunkach. Wprowadzono bowiem:

• zasadę godziwego i odpowiedniego wynagrodzenia dla twórców i wykonawców,
• zasadę przejrzystości związaną z obowiązkami informacyjnymi po stronie nabywców praw i licencjobiorców,
• zmiany w zakresie prawa twórców i wykonawców do wypowiedzenia zawartych umów lub odstąpienia od nich.

Gotowi na szczegóły? Zaczniemy od tego, co zwykle wywołuje duże emocje – od wynagrodzenia.

WYNAGRODZENIE DLA AUTORA? GODZIWE I ODPOWIEDNIE!

Utrzymano zasadę, że jeżeli z umowy nie wynika nieodpłatne przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji, wówczas twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia (art. 43 ust. 1 pr. aut. ). Natomiast dodano regulację zobowiązującą nabywcę praw/ licencjobiorcę do zapłaty „godziwego wynagrodzenia”, które ma być odpowiednie do zakresu udzielonego prawa, charakteru i zakresu korzystania oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu (art. 43 ust. 2). Co należy rozumieć przez te sformułowania?

• „zakres udzielonego prawa” oraz „charakter i zakres korzystania” z utworu to potencjalna wartość majątkowa praw autorskich, na co mają wpływ rodzaj umowy (o przeniesienie prawa czy licencja), zakres czasowy i terytorialny umowy, liczba pól eksploatacji, dopuszczalność dalszego przenoszenia prawa;
• „korzyści wynikające z korzystania z utworu” to faktyczne dochody nabywcy lub licencjobiorcy.

Wprowadzono też domniemanie, że wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu uznaje się za godziwe i odpowiednie w rozumieniu ustawy (art. 43 ust. 3). Spójrzmy, jak zmienił się omówiony przepis:

„KLAUZULA BESTSELLEROWA” PO ZMIANACH

Twórcy nadal mają prawo żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd w razie, gdy po przeniesieniu praw bądź udzieleniu licencji okazało się ono wyraźnie nieadekwatne do korzyści, które osiągnął kontrahent. Są to np. sytuacje, w których autor stał się sławny czy otrzymał ważną nagrodę już po zawarciu umowy. Niszowa dotąd tematyka jego dzieł mogła stać się modna, w tym np. dzięki bardzo sprawnej promocji ze strony nabywcy.

Ta zasada została doprecyzowana. Zgodnie z nowododanym ust. 2 tego uprawnienia nie stosuje się do umów zawartych z:

• OZZ czyli organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (np. Związek Artystów Scen Polskich ZASP, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, Stowarzyszenie Filmowców Polskich SFP) albo
• niezależnym podmiotem zarządzającym, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi.

PRAWO AUTORA DO INFORMACJI I WGLĄDU W DOKUMENTACJĘ

Celem art. 47 pr. aut. było i pozostało umożliwienie twórcy weryfikacji wysokości wynagrodzenia autorskiego. To uprawnienie przysługuje tylko wtedy, gdy wynagrodzenie twórcy zależy od wysokości przychodów z korzystania z utworu (np. procentowe, tantiemowe).

PRAWO AUTORA DO INFORMACJI I WGLĄDU W DOKUMENTACJĘ – NOWE ZASADY

W odróżnieniu od art. 47 pr. aut., celem nowododanego art. 47(1) pr. aut. jest ustalenie wartości majątkowej praw autorskich i praw pokrewnych do artystycznych wykonań. To uprawnienie ponadto nie jest powiązane z tym, czy wynagrodzenie twórcy zależy od wysokości przychodów z korzystania  z utworu. W przeciwieństwie do art. 47 pr. aut. ten przepis obejmuje i reguluje uprawnienie wyłącznie do otrzymania informacji. I robi to dość drobiazgowo.

Zgodnie bowiem z art. 47(1):

• twórca ma prawo do regularnego otrzymywania od osoby, na którą przeniósł autorskie prawa majątkowe, lub od osoby, której udzielił licencji, aktualnej informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem, odrębnie dla każdego ze sposobów korzystania,
• informacja może być wykorzystana przez twórcę wyłącznie w celu ustalenia wartości majątkowej praw przeniesionych albo stanowiących przedmiot licencji,
• informacja jest przekazywana z regularnością odpowiednią do rodzaju działalności, w ramach której utwór jest wykorzystywany, nie rzadziej niż raz w roku i nie częściej niż raz na kwartał,
• w razie dalszego przeniesienia praw lub udzielenia sublicencji należy o tym fakcie poinformować twórcę, natomiast dopiero na jego żądanie udostępnić mu dane kontaktowe do nowego nabywcy praw lub licencjobiorcy (imię i nazwisko lub nazwę, miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres i adres poczty elektronicznej). W takim przypadku na żądanie twórcy brakującej informacji udziela ten nabywca lub licencjobiorca,
• omawianych zasad nie stosuje się, gdy wkład twórczy w utwór nie jest znaczący w stosunku do wykorzystywanej całości, chyba że twórca żądający informacji, wykaże, że informacja ta jest niezbędna do wykonania prawa, o którym mowa w art. 44 ust. 1. (mowa o wyżej opisanej klauzuli bestellerowej). W przypadku utworu zbiorowego, zbioru utworów oraz utworu współautorskiego innego niż literacki, publicystyczny, naukowy, muzyczny lub słowno-muzyczny domniemywa się, że wkład twórczy nie jest znaczący w stosunku do wykorzystywanej całości. Przykładem takich utworów jest słownik, podręcznik, encyklopedia, instalacja artystyczna czy grafika.

W przypadku utworu audiowizualnego domniemanie „nieistotności wkładu” nie ma zastosowania do reżysera, operatora obrazu, twórcy adaptacji utworu literackiego, twórcy stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórcy scenariusza (są tu wymienieni podstawowi współtwórcy utworu audiowizualnego z art. 69 pr. aut. ),

• w uzasadnionych przypadkach, jeżeli koszty lub obciążenie administracyjne związane z realizacją obowiązku informacyjnego okazałyby się niewspółmiernie uciążliwe w stosunku do przychodów z korzystania z utworu, wykonanie obowiązku można ograniczyć do informacji o łącznych przychodach z korzystania z utworu oraz o łącznym wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem.

Ten wyjątek i poprzedni (tzw. domniemanie „nieistotności wkładu”) mają zabezpieczyć zwłaszcza małych wydawców i producentów przed paraliżowaniem ich pracy przez roszczeniowo nastawionych autorów. Więcej na temat uregulowania praw autorskich w umowie z tłumaczem dowiesz się z mojego 
artykułu.

Obowiązku informacyjnego z art. 471 pr. aut. nie stosuje się, gdy:

• twórca zawarł umowę o korzystanie z utworów z OZZ albo z niezależnym podmiotem zarządzającym, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi,
• twórca udzielił nieodpłatnej licencji ogółowi społeczeństwa (chodzi o wolne licencje typu Creative Commons) lub
• pracodawca nabył prawa do utworu pracowniczego.

Opisane zasady tzw. obowiązku przejrzystości nie mogą zostać wyłączone, ani ograniczone w drodze umowy między twórcą a np. wydawcą. Można je modyfikować tylko na korzyść twórcy.

PRAWO AUTORA DO INFORMACJI I WGLĄDU W DOKUMENTACJĘ – OD KIEDY OBOWIĄZUJE?

Opisany obowiązek informacyjny stosuje się do obowiązujących w dniu wejścia w życie nowelizacji umów o przeniesienie praw autorskich majątkowych lub umów o korzystanie z utworów, ale tylko w zakresie od dnia wejścia w życie zmian, czyli od 20 września 2024 r. W tym przypadku prawa autora nie działają więc wstecz (art. 4 ust. 2 ustawy nowelizacyjnej).

WYPOWIEDZENIE I ODSTĄPIENIE OD UMOWY – CO SIĘ ZMIENIŁO

W ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewidziano kilka okoliczności umożliwiających wypowiedzenie i odstąpienie od umowy. Jedyna z nich, która zmieniła się 20 września br. dotyczy prawa odstąpienia lub wypowiedzenia umowy w razie nierozpowszechnienia utworu w ustalonym terminie (art. 57 pr. aut. ).

Po pierwsze doprecyzowano, że ta zasada obejmuje nadal umowy o przeniesienie praw autorskich majątkowych, ale z umów licencyjnych – tylko licencji wyłącznych.

Jeżeli nabywca autorskich praw majątkowych lub licencjobiorca, któremu udzielono licencji wyłącznej, jest zobowiązany do rozpowszechnienia utworu, a nie przystąpi do tego w uzgodnionym terminie, twórca może wyznaczyć mu dodatkowy termin na rozpowszechnienie utworu, nie krótszy niż 6 miesięcy, z zastrzeżeniem że w razie bezskutecznego upływu tego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia. Zrezygnowano przy tym z okresu 2 lat na wykonanie tego uprawnienia, gdy w umowie nie określono żadnego terminu na rozpowszechnienie utworu.

Niezależnie od terminu uzgodnionego w umowie, twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć, jeżeli nabywca autorskich praw majątkowych lub licencjobiorca, któremu udzielono licencji wyłącznej zobowiązany do rozpowszechnienia utworu nie przystąpi do jego rozpowszechnienia w terminie 5 lat, a w przypadku utworów architektonicznych, architektoniczno-urbanistycznych i urbanistycznych – w terminie 20 lat od dnia przeniesienia autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji wyłącznej. Przed odstąpieniem od umowy lub jej wypowiedzeniem twórca obowiązkowo wyznacza dodatkowy termin na rozpowszechnienie utworu, nie krótszy niż 6 miesięcy.

W przypadku skorzystania z ww. prawa do odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia, albo prawa do udzielenia licencji innym osobom, wypłacone twórcy wynagrodzenie z tytułu przeniesienia autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji nie podlega zwrotowi.

Opisanych, nowych zasad nie stosuje się, jeżeli brak rozpowszechnienia utworu wynika z okoliczności w przeważającej mierze zależnych od twórcy. Natomiast w przypadku współtwórców omawiane prawo przysługuje tylko tym, których wkłady pracy twórczej mają samodzielne znaczenie, a więc chodzi o tzw. utwory rozłączne.

PRZEKSZTAŁCENIE UMOWY LICENCJI WYŁĄCZNEJ W NIEWYŁĄCZNĄ

Nowe przepisy umożliwiają zastosowanie alternatywnej opcji do odstąpienia od umowy bądź jej wypowiedzenia. Twórca, który udzielił licencji wyłącznej może po upływie wyznaczonego przez siebie dodatkowego terminu na rozpowszechnienie utworu, zamiast wypowiedzieć umowę, udzielić licencji innym osobom. Umowa licencji wyłącznej staje się wówczas z mocy ustawy umową licencji niewyłącznej. Innymi słowy nadal obowiązuje, tylko na zmienionych zasadach.

NA JAKIM TERYTORIUM OBOWIĄZUJE LICENCJA

W art. 66. pr. aut. doprecyzowano, że umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie 5 lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, albo miejsce zamieszkania, chyba że w umowie postanowiono inaczej.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawy o ochronie baz danych oraz ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (Dz. U. 2024 poz. 1254).

Mariusz Kusion